Saturday, October 5, 2024
spot_img
Home Blog Page 2

“આહ” મોરબી….”વાહ” મોરબી

0

કોઈપણ શહેર કે સ્થળનો ઇતિહાસ સુખદ-દુઃખદ કે સારા-ખરાબ પ્રસંગો કે ઘટનાઓથી લખાયેલો હોય છે. સીરામીક સીટી તરીકે ઓળખાતું ગુજરાતનું મોરબી શહેર પણ આવા “આહ” અને “વાહ”  પ્રસંગોથી અછૂતુ નથી.

આમ તો મોરબી તેની ઐતિહાસિક ઓળખથી છાનું નથી પરંતુ તેની ઔદ્યોગિક વિકાસની વાત આવે ત્યારે તે દુનિયાભરમાં પોતાની સ્પષ્ટ છાપ ઉભી કરે છે. દિવાલ ઘડિયાળથી માંડી, સિરામીક ઉદ્યોગ અને હવે પેપર, લેમિનેટ શીટ્સ કે પાર્ટીકલ બોર્ડ ઉદ્યોગ ક્ષેત્રે મોટા ગજાનું નામ કાઢનાર મોરબી હજુ પણ કેટલાક ઔદ્યોગિક કીર્તિમાન સ્થાપિત કરવા થનગની રહ્યું હોય તેમ લાગે છે. કાઠિયાવાડની ધરાનું પાણી જ એવું છે ને કે ભલભલાના પેટમાં પડ્યા પછી તે ગડગડાટી બોલાવી દે. મોરબીની વાત આજે અહીં એટલા માટે કરવી છે કે તેણે માત્ર દિવાલ ઘડિયાળ, સિરામીક ઉદ્યોગ ક્ષેત્રે જ માત્ર નહીં પરંતુ વુડ રીલેટેડ ઈન્ડસ્ટ્રી કે રીઅલ એસ્ટેટ ક્ષેત્ર સાથે જેને નિસ્બત છે તે લેમિનેટ, પ્લાય-પેનલ અને પેપર ઉદ્યોગ ક્ષેત્રે પણ દેશભરમાં પોતાનું ગૌરવવંતુ સ્થાન પ્રાપ્ત કરવા પુરુષાર્થ કર્યો છે અને કરી રહ્યું છે. ભારતના ઔદ્યોગિક ક્ષેત્રમાં એવું કહેવાય છે કે મોરબીના લોકો જે ધંધામાં પગ મુંકે તેમાં પછી તે પાછું વળીને જોતા નથી, તે ક્ષેત્રના ઉદ્યોગમાં લાંબી લાઈન લાગી જાય.

ઐતિહાસિક મોરબીની જૂની વાતો તો ઘણા જાણતા હશે, આજે તેની કંઈક નવી અને ઔદ્યોગિક વિકાસની વાત કરવી છે. “આહ” મોરબીના તેના ત્રણેક દુઃખદ પ્રસંગો ટાંકવા છે તો “વાહ” મોરબીમાં દેશનાં ઔદ્યોગિક નકશામાં તેના ગૌરવશાળી સ્થાનની ઝાંખી કરાવવી છે.

પાકા, કાચા કે ખરબચડા – ખાડા-ટેકરાવાળા રસ્તા પર ધૂળ-ધુમાડાના ખાઈને, આલિશાન કે સજાવટભરી ઓફિસમાં બેસી દિવસભર ધંધાના તાણાં-વાણાં જોડતા મોરબી-વાસીને – યુવાનને સ્વાસ્થ્યને માટે હાનિકર્તા પાન-મસાલાની વાત કરવી તમને કે તેને નહીં ગમતું પરંતુ ધંધાની વાતથી તરત તે તમારી ચાલતી ગાડીમાં બેસી જશે, કારણકે તેને ધંધામાં રસ છે. ધંધાની આ ચાલતી ગાડીમાં પહેલું, બીજું કે વચ્ચેના સ્ટેશન કયા આવશે તેના કરતા નિર્ધારિત સ્ટેશન ક્યારે આવશે તેની તેને ચિંતા છે, બસ તેને તો સફળતાનાં નિર્ધારિત સ્ટેશને જ પહોંચવું છે.

રોજના દોઢ લાખ જેટલા દિવાલ ઘડિયાળ તથા ગીફ્ટ આર્ટીકલ્સ (કદાચ આજે થોડા ઘટ્યા હશે) બનાવતા 50થી વધુ એકમો, 900 જેટલા સિરામિક ઉદ્યોગના કારખાના, 60થી વધુ પેકેજીંગ એન્ડ પેપર મીલો, 30થી વધુ મીઠાના કારખાના, 150થી વધુ પોલી પેકના કારખાના, 30 જેટલા લેમીનેટ શીટ્સનું ઉત્પાદન કરતા કારખાના, 13 જેટલા પાર્ટીકલ બોર્ડ બનાવતા, 4 થી 5 પ્લાય-પેનલ બનાવતા તથા 8 થી 10 જેટલા વુડ-પ્લાસ્ટિક કમ્પોઝીટસની પ્રોડકટ્સ બનાવતા કારખાના ઉપરાંત અન્ય નાના-મોટા ઉદ્યોગ વ્યવસાય વાંકાનેરથી માંડી માળીયા-હળવદ સુધી 600 ચો. કિ.મીના ઘેરાવામાં વર્ષે દહાડે 60 હજાર કરોડ રુપિયાનું ટર્નઓવર કરી રાજ્ય તથા દેશના અર્થતંત્રમાં નોંધપાત્ર યોગદાન આપી રહેલ છે. મોટા ભાગના ઉદ્યોગો અનઓર્ગેનાઇઝડ સેક્ટર (અસંગઠિત ક્ષેત્ર)માં આવેલા છે.

મોરબીના ઔદ્યોગિક નકશામાં સૌથી મોટો ફાળો સિરામીક ઉદ્યોગનો છે. જેનું વાર્ષિક ટર્નઓવર 40 હજાર કરોડ જેટલું છે જયારે પેપર-પેકેજીંગ ઇન્ડસ્ટ્રીઝનું વાર્ષિક ટર્નઓવર 4000 કરોડ રુપિયાનું હોવાનો અંદાજ છે. ત્યારબાદ ઘડિયાળ-ગીફ્ટ આર્ટીકલ્સ, પોલીપેક અને પ્લાય-લેમ, બોર્ડ ઉદ્યોગનો ક્રમ આવે છે.

મોરબીમાં ઔદ્યોગિક વિકાસની શરુઆત 1050-60 દશકથી, નાના પાયે થઈ. દરિયાથી 35 કિ.મી. રાજકોટથી 60 કિ.મી. દૂર અને ગાંધીધામ-કંડલાથી 125 કિ.મી. જેટલું દૂર આવેલ મોરબી શહેર સાડા ત્રણ લાખથી વધુની વસ્તી ધરાવે છે. સમગ્ર જિલ્લાની વસ્તી 10 લાખ જેટલી છે. 15, ઓગષ્ટ 2013ના રોજ મોરબીને અલગ જિલ્લા તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યો, જેનો વાહન રજીસ્ટ્રેશન નંબર જીજે-36 છે. મોરબીની વસ્તી છેલ્લા દશ વર્ષમાં લગભગ બમણી થઈ છે જયારે મોરબીનો ઔદ્યોગિક વિકાસ છેલ્લા પંદર વર્ષમાં ઝડપથી વધ્યો છે પરંતુ કોરોના સંક્રમણ પછી તે ધીમો પડ્યો છે. છેલ્લા ત્રણેક વર્ષને બાદ કરતા દર વર્ષે સરેરાશ 20 જેટલી સિરામીક ફેક્ટરી શરુ થતી હતી, જે સંખ્યા હવે જોવા મળતી નથી. મોરબીના સિરામીક ઉદ્યોગમાં  10,000 કરોડ રુપિયા જેટલું રોકાણ થયેલું છે.

આજે જયારે વાઇબ્રન્ટ ગુજરાતની વાત ચારેબાજુ થઈ રહી છે ત્યારે મોરબીના ઔદ્યોગિક વિકાસની નોંધ અવશ્ય લેવાય છે. એક સમયે દિવાલ ઘડિયાળ, ગીફ્ટ   આર્ટીકલ્સ કે વિલાયતી નળિયાના ઉત્પાદન ક્ષેત્રે અગ્રણી ગણાતું મોરબી સિરામીક ઉદ્યોગ ક્ષેત્રે વિશ્વમાં બીજા નંબરનું અને દેશમાં પ્રથમ નંબરનું ઉત્પાદક કેન્દ્ર બન્યું, સિરામીક ઉદ્યોગ પછી અન્ય ઉદ્યોગો પણ વિકસ્યા, જેમાં લેમિનેટ્સ અને પાર્ટીકલ બોર્ડ ઉદ્યોગનો પણ નોંધપાત્ર ફાળો રહ્યો.

મોરબીનો સિરામીક ઉદ્યોગ 4 લાખ જેટલા લોકોને પ્રત્યક્ષ રોજગારી પૂરી પાડે છે, રોજની 1000 જેટલી ટ્રકો દ્વારા રુપિયા 20,000 કરોડની નિકાશ ઓસ્ટ્રેલિયા, પોલેન્ડ, ગ્રીસ, અમેરિકા, ઇંગ્લેન્ડ, જર્મની, સ્પેન, ઈટાલી, ફ્રાન્સ, બેલ્જીયમ, નેધરલેન્ડ, થાઈલેન્ડ, વિયેતનામ, ઇઝરાયલ, રશિયા, યુક્રેન, સાઉદી અરેબિયા, યુએઈ, ઈરાક, લેબેનોન, સાઉથ કોરિયા, કુવૈત, નેપાળ,મોરેશિયસ, આર્જેન્ટિના, ઓમાન, ઈન્ડોનેશિયા, તાઈવાન, મોરોકો સહિત અન્ય 50થી વધુ દેશોમાં થાય છે.

દેશના સિરામીક પ્રોડક્ટ્સના ઉત્પાદનમાં 13 ટકા હિસ્સો એકલા મોરબીનો છે જયારે દેશમાં આ હિસ્સો 90 ટકા છે. સિરામિક ઉદ્યોગ દેશમાં 1 કરોડ જેટલા લોકોને પ્રત્યક્ષ અથવા પરોક્ષ રીતે રોજગારી પૂરી પાડે છે. મોરબી રોજના  15000 ચો.મીટર જેટલી ટાઈલ્સ બનાવે છે.

ઉચ્ચ ક્વોલિટીના જરુરી કાચા માલની ઉપલબ્ધતા, રસ્તા, પાણી, વિજળી, ગેસ તથા સરળ અને આવશ્યક સેવાઓની સગવગને કારણે મોરબીમાં સિરામીક સહિત અનેક ઉદ્યોગો વિકસ્યા છે. મોરબીના ઔદ્યોગિક વિકાસના વર્તમાન તબક્કામાં પેપર પેકેજીંગ, લેમિનેટ શીટ્સ અને પ્લાય-પેનલ ઉદ્યોગનો વિકાસ ઝડપથી થઈ રહ્યો છે. છેલ્લા પંદર વર્ષમાં લેમિનેટ શીટ્સ બનાવતી ફેકટરીઓ બે-ત્રણમાંથી 30 ઉપર પહોંચી છે તો પાર્ટીકલ બોર્ડ 12 જેટલી ફેકટરીઓ છેલ્લા દશકામાં અસ્તિત્વમાં આવી છે. હવે પ્લાયવુડ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ પણ વધુ પ્રમાણમાં શરુ થઈ રહી છે. પાર્ટીકલ બોર્ડ અને લેમીનેટ શીટ્સના ઉત્પાદનની દ્રષ્ટિએ જોઈએ તો અનઓર્ગેનાઇઝડ સેકટરના કુલ ઉત્પાદન 30 ટકા હિસ્સો એકલું મોરબી પુરા પાડી રહ્યું છે અને આવતા પાંચ વર્ષમાં આ હિસ્સો 50 ટકાએ પહોંચવાનું અનુમાન છે. બાંધકામ, ફર્નિચર અને રીઅલ એસ્ટેટ ક્ષેત્રે મોરબી પોતાનો ફાળો સતત વધારતું રહ્યું છે. જે રીતે પ્લાય -પેનલ અને ટિમ્બર હબ તરીકે દેશમાં યમુનાનગર કે ગાંધીધામનું નામ દેશના ઔદ્યોગિક નકશામાં ઝળહળતું થયું છે તે રીતે 2030 સુધીમાં મોરબી પોતાનું સ્થાન જમાવશે તેમાં કોઈ શંકા નથી. 1979ની મચ્છુ ડેમ ની હોનારત, 2000નો દર્દનાક ધરતીકંપ કે 135 જણનો ભોગ લેનાર મચ્છુ નદી પરના બ્રીજની “આહ” ભરી ઘટનાને ભૂતકાળમાં ભુલાવી દેનાર મોરબીની ખમીરવંતી પ્રજા, ટ્રાફીક કે પોલ્યુશનની સમસ્યાને ભુલાવી પોતાની વ્યાપારીક સૂઝબૂઝથી ભારત અને વિશ્વના આર્થિક નકશા સહિત વાઇબ્રન્ટ ગુજરાતના 33 જિલ્લામાં પોતાની ઔદ્યોગિક વિકાસયાત્રા ગૌરવપૂર્ણ રીતે વિસ્તારી રહી છે.

संपादकिय – हमारे त्यौहार और हमारी अर्थव्यवस्था

0

त्योहारोका मौसम चल रहा है।  त्योहार हमारी जीवनशैली, आस्था और आर्थिक गतिविधियों से जोड़ने का, उसमें तेजी लाने का अवसर होता है। त्यौहार को भारतीय संस्कृति में सामाजिक, धार्मिक और आर्थिक व्यवस्था के लिए शुभ अवसर के रूप में देखा जाता है। इससे देश की अर्थव्यवस्था को बल मिलता है। त्योहारों के खंडकाल में रोजगार, व्यापार और पारस्परिक संबंध बढ़ाने के अवसर प्राप्त होते है खुदरा से लेकर थोक व्यापार और उत्पाद में वृद्धि होती है। पर्यटन, परिवहन सहित हर क्षेत्र के व्यापार में वृद्धि के साथ उत्साह और चेतना का संचार होता है। भारतीय संस्कृति, समाजव्यवस्था और अर्थव्यवस्था में सदियों से ऋषि, कृषि और श्रमिक को महत्व दिया गया है, इन तीनो का महत्व हमें त्यौहार के कार्यकाल में समझने और देखने को मिलता है। अच्छे मॉनसून और बाजार में मांगने वृद्धि से हमारी अर्थव्यवस्था में ऊर्जा और उत्साह का संचार देखने को मिलता है, किसान, श्रमिक और आम जनता की खरीद शक्ति त्यौहार में जब बढ़ती दिखने लगती है तो देश का माहौल एक प्रसन्नचित्त वातावरण में बदल जाता है। चूंकि भारत में त्यौहार और संस्कृति से जुडी अर्थव्यवस्था का सुचारु आकलन तो नहीं हुआ है लेकिन इसकी गहरी असर अर्थव्यवस्था में देखने को मिलती है।

हर नागरिक अपनी आय, बचत और उपलब्ध आर्थिक व्यवस्था का उपयोग करके त्यौहार को आनंद-उत्साह से मानना चाहता है, कुछ हद तक अपनी समस्याओं को भी इस समय में भूल जाते है।

कुछ साल से हम देख रहे है कि वैश्विक स्तर के साथ साथ देश में भी संगठित क्षेत्र या कॉर्पोरेट सेक्टर के हाथ में व्यापार-उद्योग की कमान सरकाती जा रही है, छोटे व्यापारी-उद्यमी को धंधा चलाने में या जमाने में तकलीफे सहन करनी पड रही है, खासकर 2016-17 के बाद ऐसी परिस्थिति का निर्माण मजबूती प्राप्त कर रहा हैं कई छोटी और मध्यम स्तर की उत्पादक और वितरक कंपनी या खुदरा व्यापारी ऐसी परिस्थित में अपनी आर्थिक और संचालन प्रक्रिया संभालने में कमजोरी या मजबूरी महसूस कर रहे है।  पूरा विश्व इस हालात से गुजर रहा है तब हमारी अर्थव्यवस्था, जो अभी तक अच्छे संकेतो, आशा और संतोष के साथ आगे बढ़ रही है उसे संभालने के, और विकास की और आगे ले जाने के प्रयास निरंतर जारी रखने है।

वुड इंडस्ट्री और उससे जुड़े अन्य उद्योग-व्यवस्था में पिछले तीन साल से कुछ समस्याएँ देखने को मिल रही है, खासकर असंगठित क्षेत्र की कंपनियाँ, जो घटती किंमतें, बढ़ते उत्पादन, खर्च और डिमान्ड के मुकाबले ज्यादा सप्लाय की स्थिति में अपने दीपावली के त्यौहार में अच्छे भविष्य की आशा और उम्मीदे जगाये बैठे है।

सुख, समृद्धि, स्वास्थ्य के साथ आपका हर दिन शुभमय हो यही प्रार्थना के साथ…

પાર્ટીકલ બોર્ડ ઇન્ડસ્ટ્રી : નફા શક્તિ ઘટી છે પરંતુ બજાર હિસ્સો વધી રહ્યો છે

0

2016માં અમે પાર્ટીકલ બોર્ડના ટ્રેડીંગમાંથી ઉત્પાદન ક્ષેત્રે પ્રવેશી વુડ પલ્પ પેનલ એલએલપી કંપનીની શરૂઆત કરી ત્યારે આ ઉદ્યોગ ક્ષેત્રે જે પરિસ્થિતિ હતી તે અત્યારે ઘણી બદલાઈ ચૂકી છે. કેટલાક પ્રશ્નો હલ થયા છે તો કેટલાક નવા પ્રશ્નો ઉભા પણ થયા છે. નફાશક્તિના ઘટાડા સાથે પણ વિકાસની દિશામાં પાર્ટીકલ બોર્ડ એમડીએફનો બજાર હિસ્સો ઝડપથી વધી રહ્યો છે અને વૈવિધ્યકરણ અને ઉત્કૃષ્ટતા સાથે બદલાવના ચિહ્નો નજર આવી રહ્યા છે. ઘટતી નફાશક્તિ કામચલાઉ કે સમસ્યાનું એક કારણ હોય તો પણ અન્ય પ્રોત્સાહક પ્રયત્નો અને પરિણામમાંથી આ ઇન્ડસ્ટ્રી વિકાસની રાહના નવા માઈલસ્ટોન વટાવી રહી છે.

વર્ષોથી પાર્ટીકલ બોર્ડના ટ્રેડીંગ અને પછી તેના ઉત્પાદન સાથે સંકળાયેલ શ્રી ઉપેન્દ્રભાઈ ધમાસણાએ એક મુલાકાતમાં તેમની કંપનીના પરિચય સાથે પેનલ ઉત્પાદન ક્ષેત્ર વિશે કેટલીક માહિતી પણ આપી.

અભ્યાસે એન્જીનીયર અને મોરબીમાં સીરામીક ઉદ્યોગ સાથે સંકળાયેલ નમ્ર અને વિવેકી સ્વભાવના શ્રી ઉપેન્દ્રભાઈ ધમાસણાએ સિરામિક સાથે સાથે પાર્ટીકલ બોર્ડના ટ્રેડીંગમાં પણ ઝંપલાવ્યું. તે સમયે દેશમાં પાર્ટીકલ બોર્ડ, એમડીએફનું ઉત્પાદન ઓછું હોવાથી ચીન, થાઈલેન્ડ જેવા દેશોમાંથી તે આયાત કરવું પડતું પરંતુ તેમાં ગુણવત્તા અને સપ્લાયનું ધોરણ અને અનિયમિતતા સચવાતી ન હતી, વળી સરકારની આત્મનિર્ભરતાની નીતિ અને ચાઈનાના માલ પ્રત્યે લોકોની ઘટતી વિશ્વસનીયતાએ પણ દેશમાં નવી હવા ઉભી કરી હતી, આથી ઉપેન્દ્રભાઈએ વુડ પેનલ ઇન્ડસ્ટ્રી ઉભી કરવાનો વિચાર કર્યો અને તેમાં તેમના સંબંધી તૃષાર વિરસોદિયા તથા અન્યનો સહયોગ પ્રાપ્ત થતા તેમણે 2016માં વુડ પલ્પ પેનલ એલએલપી કંપની શરૂ કરી પ્લેઇન અને પ્રિ-લેમ પાર્ટીકલ બોર્ડ બનાવવાનો પ્લાન્ટ મોરબી નજીક શરૂ કર્યો.

પાર્ટીકલ બોર્ડ ઉત્પાદન ક્ષેત્રે દેશમાં શરૂઆતમાં પ્લેઇન પાર્ટીકલ બોર્ડ વધારે બનતું, તેના પર લેમિનેશન કરી પ્રિ.લેમિનેટેડ પાર્ટીકલ બોર્ડ બનાવી વેચનારા કેટલાક યુનિટો કામ કરતા થયા. ઉપેન્દ્રભાઈએ ત્રણ વર્ષ સુધી પ્લેઈન પાર્ટીકલ બોર્ડ તથા લેમિનેટ શીટ્સ ખરીદી, તેને પ્રિ.લેમિનેટેડ પાર્ટીકલ બોર્ડ તરીકે બનાવી ત્રણ વર્ષ ટ્રેડીંગ કર્યું. બજારની પરિસ્થિતિ અને માર્કેટીંગનો અનુભવ ઉપેન્દ્રભાઈ તથા તૃષારભાઈને હતો જ તેમણે બજારને ક્વોલિટી સાથેનું પ્રિ-લેમ પાર્ટીકલ બોર્ડ બજારમાં મૂક્યું. એક ચોક્કસ ધ્યેય, સફળ અને પ્રમાણિક વ્યાપારિક નીતિ સાથે 7 વર્ષે આજે આ કંપની સફળતાનાં શિખરો એક પછી એક સર કરી રહી છે.

2015-16માં પાર્ટીકલ બોર્ડની (બગાસ અને વુડ વેસ્ટમાંથી બનાવતી) 22 થી 28 કંપનીઓજ દેશમાં હતી જે સંખ્યા આજે 70 થી 80 સુધી પહોંચી છે. શરૂઆતના સમયમાં આ ઉદ્યોગ માટે કાચો માલ પૂરતા પ્રમાણમાં હતો અને તેના ભાવ પણ નીચા હતા, વળી દેશમાં ઉત્પાદનના પ્રમાણમાં માંગ પણ સારી હતી તેના ચારેક વર્ષમાં આ ક્ષેત્રે ઝડપી વિકાસ જોવા મળ્યો. પરંતુ સમય સાથે પેનલ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ સંખ્યા ઝડપથી વધતી ગઈ તેમ તેમ કાચા માલની જરૂરિયાત વધતી ગઈ જેણે ભવિષ્યની જરૂરિયાત માટે ચિંતાઓ ઉભી કરી. બગાસ સાથે વુડ વેસ્ટ (સો ડસ્ટ) અને નીલગીરીનો પણ ઉપયોગ થવા લાગ્યો પરંતુ નીલગીરી ખેડૂતો ઓછી પકવતા કારણકે તેમને પોષણક્ષમ ભાવ મળતા ન હતા. પરંતુ જેમ જેમ તેની માંગ વધતી ગઈ, તેમ તેમ ભાવ વધતા ગયા. વધુ માલ મળવાથી ખેડૂતોએ નીલગીરી છોડનો પૂરતો વિકાસ થાય તે પહેલા કાપવા માંડી, જેથી દળદાર અથવા યોગ્ય જાડાઈ ધરાવતા નીલગીરી મળવા ઓછા થયા. વધુ ભાવ અને સપ્લાયની ખેંચ અને જરૂરિયાતવાળી ગુણવત્તાના અભાવે પેનલ ઉદ્યોગને કાચા માલના અન્ય વિકલ્પ તરફ નજર માંડવાની જરૂર પડી. અન્ય કાચામાલની ગુણવત્તાનું પણ ધ્યાન રાખવાનું હતું તો બીજી તરફ વુડવેસ્ટ કે બગાસ સહિત કેમિકલ્સ જેવા અન્ય કાચા માલની કિંમતમાં ભારે વધારાના કારણે છેલ્લા ત્રણ-ચાર વર્ષથી આ ઉદ્યોગ સામે અનેક બીજા પડકારો પણ ઉભા થયા જેને કારણે આ ઉદ્યોગની નફા શક્તિ ઘટતી ગઈ. ભાવવધારાની ઘણી જરૂર હતી પરંતુ તે પણ સંજોગોને કારણે પૂરતા પ્રમાણમાં થઈ ન શક્યો. વધતી ડિમાન્ડ સામે, કંપનીઓ પણ ઝડપથી વધવાથી તેનો યોગ્ય લાભ કંપનીઓને મળ્યો નહીં. ઘટતી નફા શક્તિનું દબાણ અને ગુણવત્તા જાળવણી સાથે યોગ્ય બજાર હિસ્સો પ્રાપ્ત કરવાની મથામણ સાથે આગવી વ્યાપારિક કૂનેહ અને આવડતથી આ ક્ષેત્રના ઉત્પાદકો આ ઉદ્યોગને આગળ વધારવા પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે.

2016માં નીલગીરીના ભાવનો ઉલ્લેખ કરતા ઉપેન્દ્રભાઈએ જણાવ્યું કે તે સમયે નીલગીરીનો ભાવ ટન દીઠ 2600 થી 2700 રૂપિયાનો હતો જે આજે 5800 થી 6000 છે અને હજુ વધવાની શક્યતા છે. આ સિવાય અન્ય કાચામાલ તથા ખર્ચનો વધારો તો ખરો જ.

જો કે પહેલા ખેડૂતોને નીલગીરીનો યોગ્ય ભાવ મળતો ન હતો તેથી તેની ખેતી ઓછી કરતા પરંતુ હવે સારો ભાવ મળતા તેની વધુ ખેતી કરવા લાગ્યા છે. ભારતમાં 70 થી 80 જેટલા પાર્ટીકલ બોર્ડ, એમડીએફની ફેક્ટરી છે જેમાંની 40 ટકા ફેકટરીઓ ગુજરાતમાં આવેલી છે, જેમાં રાજકોટ, મોરબી, ગાંધીધામ, અમદાવાદના આસપાસના વિસ્તાર તથા દક્ષિણ ગુજરાતનો મહત્વનો હિસ્સો છે. દક્ષિણ ગુજરાતમાં બગાસ સહેલાઈથી પ્રાપ્ત થવાથી ત્યાં બગાસ આધારિત ફેક્ટરી વધારે છે. જો કે હવે વુડ વેસ્ટ અને નીલગીરીનો વપરાશ વધ્યો છે. તદ્દઉપરાંત નેચરલ ફાઈબર્સ (જેવા કે ઘઉં, જુવાર, ડાંગર, કપાસ જીન, કેમ, કોઇર વિ.) નો વિકલ્પ તરીકે ઉપયોગ કરવાની દિશામાં પ્રયાસો થઈ રહ્યા છે પરંતુ આ ભવિષ્યના ઉપાયો છે.

હાલમાં પાર્ટીકલબોર્ડ બનાવવામાં બગાસ અને વુડવેસ્ટનો લગભગ સરખો હિસ્સો છે પરંતુ હવે નવી આવનારી ફેકટરીઓ માટે બગાસ મળવો મુશ્કેલ બનશે તેથી વુડવેસ્ટ તથા નીલગીરી અને પંચરાઉ લાકડા પર જ વધુ આધાર રાખવો પડશે. સારી ગુણવત્તાનું બોર્ડ નીલગીરીમાંથી જ બને તેથી તેનો વપરાશ વધશે. વુડ પલ્પ પેનલ કંપની નીલગીરીનો ઉપયોગ કરી સારી ગુણવત્તાનું પાર્ટીકલ બોર્ડ બનાવે છે. કંપની પ્રિલેમીનેટેડ બોર્ડ બનાવી દેશના મોટાભાગના રાજ્યોમાં મોકલે છે આ કંપની 8’x6′ અને 9’x6′ સાઈઝમાં 9 એમએમ થી માંડી 25 એમએમ થીકનેશમાં બોર્ડ બનાવે છે. જો કે હાલમાં પાર્ટીકલ બોર્ડ ના ભાવની બાબતમાં ઉપેન્દ્રભાઈએ જણાવ્યું કે કંપનીઓને પોષણક્ષમ ભાવ મળતા નથી.

2016માં જયારે તેમણે કંપનીની શરૂઆત કરી ત્યારે પ્લેઇન બોર્ડના ભાવ ચો.ફૂટના 15 થી 20 રૂપિયાની વચ્ચે હતા જયારે આજે 30 રૂપિયાની આસપાસ છે. ઉત્પાદન ખર્ચ વધતા આજનો ભાવ પોષાય તેમ નથી, જેમાં 10 થી 15 ટકાના ભાવ વધારાની જરૂર છે પરંતુ કંપનીઓ હાલમાં આ વધારો લઈ શકે તેમ નથી. જો કે જર્મન પેપર જેવા આયાતી પેપરમાંથી બનતા પ્રિ લેમિનેટેડ બોર્ડનો ભાવ 38 થી 40 રૂપિયા સુધીનો છે પરંતુ ગણીગાંઠી કંપનીઓ જ આ ભાવે માલ વેચે છે. વુડ પલ્પ પેનલ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ ગુણવત્તા સાથે સમાધાન કરતી નથી તેથી તે જર્મન પેપરમાંથી અને નીલગીરીમાંથી બનતા બોર્ડ વેચે છે.

સીરામીક ઉદ્યોગ ક્ષેત્રે મોરબી માત્ર દેશનું જ નહીં પરંતુ વિશ્વનું હબ બન્યું છે તેમ લેમિનેટ ઉદ્યોગ ક્ષેત્રે પણ તેણે દેશભરમાં મોટી હરણફાળ ભરી છે. આટલું જ નહીં પરંતુ પાર્ટીકલ બોર્ડની પણ દશથી વધુ ફેકટરીઓ મોરબી-રાજકોટની આજુબાજુ શરૂ થઈ છે. આથી કહી શકાય કે પાર્ટીકલ બોર્ડ ઉત્પાદન ક્ષેત્રે સૌરાષ્ટ્ર, કચ્છનો ડંકો દેશભરમાં વાગશે.

આ વિજયડંકામાં એક રણકાર વુડ પલ્પ પેનલ કંપનીના વિકાસ અને વિશ્વાસનો પણ હશે.

संपादकीय – थकान और ब्रेक अप

0

वर्तमान जीवन में यह शब्द सामान्य होता जा रहा  है,थकान तो ठीक है लेकिन ब्रेक अप ?!!  साथ निभाये रखने की कोई उम्मीद न हो, और रास्ते बंद होते जा रहे हो तो ब्रेक अप अंतिम स्थान – ब्रेक अप पर आकर रिस्ते तूट जाते है या तोड़ लिये जाते है। विषय आम जिंदगी से जुड़े हो या व्यापार-धंधे का, शब्द तो यह कहीं भी फीट बैठता है।

जैसे जीवन में उतार-चढ़ाव आते है वैसे व्यापार धंधे में भी आते है। निरंतर सफलता या दीर्धकालीन सफलता आदमी का सौभाग्य होता है। सफलता, निरंतर प्रयास, आत्मविश्वास और जोश के साथ लक्ष्य को पाने की दौड़ होती है, लेकिन जब अपने प्रयासों में बार बार समस्याएँ, रुकावटे और असमर्थता लंबी परछाई की तरह उसके भविष्य को घेरने लगती है तो आदमी को (व्यवसायी को) थकान लगती है, वह धीरे धीरे आत्मविश्वास खोने लगता है और एक एक लंबा ठहराव आ जाता है। आगे बढ़ने की उम्मीद इन्सान खो देता है, इस हालत में उसे क्या करना चाहिये ? ब्रेक अप लेना चाहिये ?

थकान और ब्रेक अप एक दूसरे के पर्याय नहीं है लेकिन अंतिम बिंदु पर दोनों बैठे है – एक दूसरे को देखते हुए !

व्यापार – उद्योग में हमने देखा है कि कई कंपनियां चलने में असमर्थ होने के कारन, समस्याओं से हैरान-परेशान होकर सालो तक बिच रास्ते में रुके हुए है, पीछे हटने का रास्ता पसंद करने का या उस धंधे से ब्रेक अप लेना पसंद करते है या न तो आगे बढ़ शकते है, एक लंबा ठहराव आ जाता है, जहाँ है वहाँ ही हताशा में हाँफते हुए खड़े रह गये है। 45 साल व्यापार-उद्योग से जुड़े  रहने के अनुभव के  बाद,देखा है कि (वुड इंडस्ट्री का ही उदाहरण दे रहा हूँ) कई कंपनियां बंद जैसी हालत में, बचने की जूठी या थोड़ी आशा में खडी रही है, जीसे हम कह शकते है कि मरने के दोष में जी रही है।

समस्या, रूकावटें और शक्ति का व्यय थकान के कारन होते है लेकिन जब इन्सान अपना आपा, विश्वास और लक्ष्य पाने की ज़िद खो देता है, तथा परिस्थिति और बदलाव को समझने में असमर्थता महसूस करता है तब ठहराव आ जाता है। अगर आप हर तरफ से घीरे हो और कोई रास्ता नजर न आता हो तो आप उस स्पर्धा से हट जाव, बाहर निकल जाव, रास्ता बदल दो, उससे ब्रेक अप ले लो, यही आप का अंतिम निर्णय होना चाहिये। लंबा या हमेशा का ठहराव ठहरे हुए पानी जैसा है। रुका हुआ पानी नाला या तालाब जैसा है जब की निरंतर बहता नदी जैसा है जो समंदर में जाकर मिलता है।

दिशा भटका हुआ या आत्म विश्वास और जोश खोकर हार पे ही अटका हुआ खिलाडी स्पर्धा में कभी नहीं टिक शकता, उसे दूसरा रास्ता ढूंढ लेना चाहिए, यहीं स्पर्धा के लिए उचित है। ऐसा नहीं कि कुछ हार से आप जीत नहीं शकते लेकिन जब थकानने आपका हौसला, विश्वास और स्पर्धा में टीके रहने की शक्ति ही छीन ली हो तो आपको वहाँ हटकर दूसरी स्पर्धा या दिशा पर ध्यान देना चाहिए, जहाँ आप अपनी शक्ति खर्च कर शके। परिस्थिति और बदलाव को पूरी तरह से समझने वाले और सक्रियता से आगे बढ़ने वाले सफल होते है।

सालो साल अपने व्यापार-उद्योग में कठिनाइयों का सामना करते हुए, अपने व्यापार को या नशीब को कोषते हुए (दोष देते हुए) कई व्यापारियों से अपनी किस्मत पर रोते हुए और कहते हुए सूने है कि “क्या करें, दूसरा कोई धंधा ही नहीं दिखता है” इन्हें कोई रास्ता नहीं मिलता। कहता हूँ इनके लिए ब्रेक अप ही अच्छा रास्ता है, नये उम्मीदकारो को अवकाश मिल शकता है।

પડકારો ઝીલી આગળ વધવા સજ્જ થતું ભારતનું ડબ્લ્યુપીસી (WPC) બજાર

0

લાકડાના વિકલ્પ તરીકે સમયાંતરે અનેક વિકલ્પો શોધાતા રહ્યા છે. જેમાં પર્યાવરણ અને ઉપલબ્ધતા સહિત અનેક બાબતોનો ખ્યાલ રખાય છે, જેમાંના એક વિકલ્પ તરીકે WPC (વુડ – પ્લાસ્ટીક કમ્પોઝીટ)ની ગણના કરી શકાય, જે આધુનિક શોધનું પરિણામ છે, જો કે આમ તો હજુ પણ આવા સંશોધનો ચાલુ છે, જેના આધારે બામ્બૂ (વાંસ), બાયોપ્લાસ્ટીક્સ, સેલ્યુલોઝ નેનોફાઇબર્સ અને માઇસીલિયમ બેઇઝ કમ્પોઝીટ મટેરીયલ, નજીકના સમયમાં બજારમાં આવવાની સંભાવના છે. વાત અહીં WPCની કરવાની છે, જેણે ભારતમાં બે દશક પહેલા પ્રવેશ કર્યો આ બે દશકમાં ભારતમાં WPC બનાવતી અનેક કંપનીઓ અસ્તિત્વમાં આવી પરંતુ ગ્રાહકોમાં જાગૃતિના અભાવને કારણે કોરોના સુધીનો સમય સંઘર્ષમાં જ કાઢ્યો. જો કે વિશ્વની સરખામણીમાં ભારતમાં આ પ્રોડક્ટે મોડી એન્ટ્રી મારી અને તે પછી અનેક આશાઓ સાથે કેટલીક કંપનીઓ બજારમાં આવી. ડબ્લ્યુપીસીના ઉત્પાદન અને વપરાશમાં ભારત થોડું પાછું પડ્યું, તેના અનેક કારણો હતા.

આજથી બે દશક પહેલા ગુજરાતના વલસાડ નજીક અતુલ ખાતે લાલભાઈ ગ્રુપ દ્વારા સીન્થવુડ નામની પ્રોડક્ટ બજારમાં આવી હતી પરંતુ તે બજારમાં ન ચાલવાથી બંધ કરી દેવી પડી. ત્યારબાદ બજારમાં પોતાની હાજરી બતાવવા આ પ્રોડક્ટે રાહ જોવી પડી, અને આખરે આ પ્રોડક્ટ બજારમાં આવી, જેણે તેના દોઢ દાયકાના સમયમાં અનેક પડકારો ઝીલ્યા છે.

જૈન ઇરીગેશન આ પ્રોડક્ટ સૌ પ્રથમ ભારતમાં લાવવાનો દાવો કરે છે જેમાં પીવીસી શીટ્સનું ઉત્પાદન મુખ્ય છે અને તેનો 100 જેટલા દેશોમાં નિકાસ પણ કરે છે. પીવીસી અને ડબ્લ્યુપીસી એ ખુબ જ સારી વસ્તુ છે, અને પ્રોડક્ટની દ્રષ્ટિએ બંને વચ્ચેનો સંબંધ માસિયાઇ બહેનો જેવો છે. આગમન પછી પ્રારંભના વર્ષોમાં આ પ્રોડક્ટ વિશે ગ્રાહકોમાં જાગૃતિ અને પૂરતી ટેકનીકલ જાણકારીનો અભાવ તથા તેના ગવર્મેન્ટ સ્ટાન્ડર્ડના નિયમોની ગેરહાજરીને કારણે આ પ્રોડ્કટને ભારતના બજારમાં પગભર થવામાં અનેક મુશ્કેલીઓ પડવા લાગી.

વિશ્વમાં વધતી વસ્તી અને માંગને કારણે કન્સ્ટ્રક્શન પ્રવૃત્તિને ઘણો વેગ મળી રહ્યો છે. સમય અને જરૂરિયાતમાં પરિવર્તનને કારણે ગ્રાહકની પસંદ પણ બદલાઈ છે. અત્યારે ગ્રાહક ખરીદી કરતી વખતે, જે પ્રોડક્ટ લાંબા સમય સુધી ચાલે અને સહેલાઇથી મળી શકે તેમ હોય તેમાં રોકાણ કરવા માંગે છે, તેથી વુડ પ્લાસ્ટીક કમ્પોઝીટ માર્કેટને વિશ્વમાં મોટો બ્રેક મળ્યો છે. આ પ્રોડ્કટને જાપાને ત્રણ દશક પહેલા આવકાર્યું અને તે પછી તે પુરા વિશ્વમાં વિસ્તર્યું. જાપાનની એક એન્જીનીયરીંગ કંપની EIN એન્જીનીયરીંગ સોફ્ટવુડ વેસ્ટ અને રિસાયકલ કરેલ પોલિમર રેઝીનમાંથી લાકડાના વિકલ્પ તરીકે વપરાય તેવા મટીરીયલની શોધ કરી અને તેને વિકસાવી. આ નવું મટીરીયલ ઇકોફ્રેન્ડલી કહી શકાય તેવું હતું અને તેની ગુણવત્તા તથા દેખાવ આકર્ષક અને લાકડાની પ્રજાતિ જેવા જ હતા. આ પ્રોડ્કટને ટૂંક સમયમાં જાપાનીઝ માર્કેટ સર કરી લીધું અને દુનિયાભરમાં તેની નોંધ લેવાઈ. વુડ પ્લાસ્ટીક કમ્પોઝીટ એક હાઈબ્રીડ મટીરીયલ છે, જે કુદરતી લાકડા અથવા વુડ વેસ્ટ અને પ્લાસ્ટીકના રેસામાંથી બને છે. મટીરીયલ સિલેક્શનનો મોટો આધાર મેન્યુફેક્ચરર્સના પ્રેફરન્સ ઉપર આધારિત છે. આ ઉપરાંત દરેક કમ્પોનન્ટની પ્રોપર્ટી (ગુણો) તેમજ તેની ઉપલબ્ધી પણ તેટલી જ મહત્વની છે. વુડ કમ્પોનન્ટ, મોટા ભાગે લાકડાના ભૂકા કે નાના રેસા રૂપે વપરાય છે, જે WPCના 50 થી 70 ટકા જેટલો હિસ્સો ધરાવે છે. લાકડામાંથી મળતા સેલ્યુલોઝ ને કારણે WPC પણ મોટા ભાગની લાકડા જેવી વિશિષ્ટતાઓ ધરાવે છે, અને તેના પર વિવિધ પ્રોસેસ પ્લાનિંગ, ડ્રિલીંગ અને સેન્ટીંગ કરી શકાય છે. ખીલી, સ્ક્રુ અને બીજા ફાસ્ટનર, WPC સાથે વધુ જોડાણ મેળવે છે. સામાન્ય લાકડાની સરખામણીમાં WPC ઉચ્ચ પાણીનો અવરોધક છે અને ઉંચા તાપમાનમાં પણ સારું કાર્ય કરવાની તાકાત ધરાવે છે તથા તેના માટે ઓછું મેઇન્ટેનન્સ જરૂરી છે.

અત્યારે પણ WPCમાં સંશોધન અને વિકાસની પ્રક્રિયા ચાલ્યા કરે છે, તેની પ્રોપર્ટી અને ફાયદાને કારણે સંશોધનકર્તા માટે તે આકર્ષણનો વિષય છે

WPCનું માર્કેટ વિશાળ છે, કારણકે પ્લાસ્ટિક અને વુડનું પ્રોડક્શન વિપુલ પ્રમાણમાં થાય છે, જે બીજી વખત ઉપયોગ કર્યા વગર જ નિકાલ કરવામાં આવે છે. મોટા પ્રમાણમાં ઉત્પન્ન તથા વેસ્ટ જનરેશનને કારણે અને ઓછા ખર્ચને કારણે WPC એક નવા વેક્યુએટેડ પ્રોડક્ટ તરીકે વપરાઈ રહ્યું છે. કન્સ્ટ્રક્શન સંબંધિત ઉપયોગમાં તે ઝડપથી પોતાનું સ્થાન જમાવી રહ્યું છે, એમાંય ખાસ કરીને આઉટડોર એપ્લિકેશન અને ડેકીંગમાં તે વધુ વપરાય છે, જો કે હવે તો તેના ઉપયોગો ઘણાં વધી રહ્યા છે.

આર્કિટેક્ટ, ડિઝાઈનર, રીટેઈલ ફર્નિચર બનાવનાર, લેન્ડસ્કેપર્સ, ઇન્ટિરિયર ડિઝાઇનર તથા કન્સ્ટ્રક્શન કંપની તરફથી WPC માંગમાં હવે ધીમે ધીમે, સ્લોલી બટ સ્ટેડીલી વધારો થઈ રહ્યો છે તે ભારતના WPC બજાર માટે સારા સંકેતો છે. WPC ડોર્સ, ડોર ફ્રેમ્સ, બોટ બિલ્ડિંગમાં પણ હવે WPC પ્લેટ્સ અને ડોક્સનો ઉપયોગ વધવા લાગ્યો છે.

કોરોના પહેલાના સમયકાળમાં દેશમાં WPC ઉદ્યોગ, જે 50 ટકાની આસપાસની ઉત્પાદન ક્ષમતાથી કામ કરતો હતો તેમાં હવે વધારો થઈ રહ્યો છે. ભારતનું WPC માર્કેટ હાલમાં લગભગ 11 ટકાના દરે વિકાસ કરી રહ્યું છે તેથી આવતા પાંચ વર્ષમાં તેનું ઉત્પાદન 55 ટકા જેટલું વધવાની ધારણા છે. આ ક્ષેત્રે દેશમાં 55 ટકા જેટલી ઉત્પાદક કંપનીઓ કાર્યરત છે. જો કે શરૂઆતના તબક્કે ઓછી માંગને કારણે કેટલીક કંપનીઓએ WPCનું વેચાણ બંધ કરવું પડ્યું પરંતુ હવે વાતાવરણ સુધરતાં WPC બજારમાં ઉત્સાહના સંકેતો મળી રહ્યા છે. દેશમાં ગુજરાત જેવા પશ્ચિમના રાજ્યોમાં WPCનું માર્કેટ ઘણું સારું છે અને તે પછી ઉત્તરભારત, દક્ષિણ ભારત અને પૂર્વના રાજ્યોનો નંબર આવે છે. વિશ્વના અન્ય દેશોની સરખામણીમાં હજુ પણ ભારતમાં WPCનો વપરાશ ઘણો ઓછો છે, પરંતુ હવે તેમાં સારો એવો વધારો થઈ રહ્યો છે, આવતા પાંચ વર્ષ દેશમાં WPC માર્કેટના વિકાસ માટે ખૂબ મહત્વના સાબિત થવા જઈ રહ્યા છે તેમ કહી શકાય.

संपादकिय – ट्रेड शॉ एन्ड ब्रान्ड प्रमोशन

0

प्रोडक्ट बनाकर, उसकी मांग खड़ी करना या उसे विस्तरित करने के लिए अच्छी मार्केटींग स्ट्रेटेजी की जरुरत होती है। आज के प्रतिस्पर्धात्मक बाजार माहौल में ब्रान्ड प्रमोशन की महत्ता कई गुना बढ़ जाती है और भविष्य में भी बढ़ने वाली है। ऐसे ब्रान्ड प्रमोशन के लिए एक अच्छा, विशाल और सफल मंच (प्लेटफोर्म) ट्रेड शो है। दिन-प्रतिदिन इन्डस्ट्री स्पेसिफिक फेयर (ट्रेड शो) अच्छी मार्केटिंग व्यवस्था का एक मजबूत और प्रमुख चालक बलो में से एक माना जाता है जिसे रिसर्च ऑन इन्डस्ट्री के तौर पर भी महत्व दिया जा रहा है।

अपनी प्रोडक्टस, सर्विस को हाई टार्गेटेड ऑडियन्स के बिच प्रदर्शित करने का एक मजबूत और उपयोगी मंच पर प्रस्तुत करने का मौका ट्रेड शॉ या एक्जीबिशन होता है।

नेटवर्किंग, ब्रान्डिंग, कम्पीटिशन, ज्ञान, अनुभव, नई टैक्नोलॉजी का प्रस्तुतिकरण, वितरण तथा विस्तरण, प्रोडक्ट रिव्यू, नई मार्केटिंग व्यवस्था का अनुभव और फ्रेंड्स-टू-फ्रेंड बातचीत, भविष्य की योजना बनाने का अवसर तथा प्रचार-प्रसार करने का मजबूत प्लैटफॉर्म और मौका औद्योगिक या व्यापारी मेले देते है।  ऐसे मेले, उत्पादक, वितरक और उपभोक्ता के बीच अच्छा संवाद करने का और एक मजबूत व्यापार कड़ी बनाने का अवसर होता है।

ऐसे मेले बिजनेश टू बिजनेश (B2B) और बिज़नेस टू कन्ज्यूमर (B2C) के रुप में होते है, जिसमे B2B मेले की अहमियत ज्यादा है। ऐसे शॉ इन्टरनेशनल ट्रेड शॉ या रिजियन ट्रेड शॉ के रूप में होते है।

देश में विभिन्न टीयर-1 और टीयर-2 शहरो में व्यापारी मेले आयोजीत होते है। देश में छोटे-बड़े 800 से ज्यादा व्यापारी मेले लगते है जिसमे से 20 प्रतिशत जितने मेले वुड एन्ड रीलेटेड प्रोडक्ट्स से जुड़े होते है। ऐसे मेले देश में अक्टूबर से लेकर फरवरी या मार्च तक ज्यादा लगते है।

विश्व में सबसे ज्यादा ट्रेड शॉ अमरीका में लगते है। भारत में ऐसे शॉ का आयोजन 200 साल 200 से अच्छी खासी संख्या में होने लगे है, जिसका सालाना टर्नओवर 20,000 करोड़ से भी अधिक होने का अनुमान है।

अमरीका, चाइना, जर्मनी, फ्रान्स सहित अनेक बड़े देशो के अलावा भारत, मलेशिया, ताईवान, इन्डोनेशिया, दुबई, बांग्लादेश, नेपाल जैसे देशो में वुड इन्डस्ट्री से जूड़े व्यापार मेले लोगो को बड़ी संख्या में आकर्षित करते है। पूरे विश्व के साथ भारत और पडोशी देशो में ध इवेन्ट एन्ड एक्जिबिशन मार्केट अच्छी खासी विकासदर से गति कर रहा है। भारत में अगले पाँच साल में यह इन्डस्ट्री 40 से 50 प्रतिशत तक बढ़ने का अनुमान है।

व्यापारी मेले प्रति बढ़ते आकर्षण के कारन देश के बड़े टीयर-1 शहरों के बाद टीयर-2 शहरों में प्रदर्शनी मेले के आयोजन में काफी बढ़ोतरी हुई है, जिसके कारन इस क्षेत्र में ऐसे मेले आयोजित करने वाली कंपनियों में काफी इजाफा हुआ है, और अच्छी-खासी स्पर्धा का वातावरण खड़ा हुआ है। सोशियल मिडिया और इलेक्ट्रोनिक मीडीया से स्पर्धा के साथ साथ यह उद्योग इस मीडीया का सकारात्मक उपयोग करने में भी कुछ हद तक सफल रहा है।

ट्रेड शॉ का महत्तम लाभ लेने में अब तक संगठित क्षेत्र की कंपनिया सबसे अधिक सफल रही है वहाँ अब मध्यम या छोटे कद की कंपनियाँ भी इसका भरपूर लाभ ले रही है।

वुड इंडस्ट्री से जुड़े ट्रेड शॉ ने भारत सहित पडोशी राष्ट्र में भी एक अच्छा और आकर्षित वातावरण तैयार किया है, जो हम आज देख रहे है। इससे संमिलित उद्योग सहित टूरिस्ट और अन्य व्यापार-उद्योग को भी बढ़ावा मिलता है.

ऐसे ट्रेड-शॉ का एक अद्भुत और विकासात्मक समय अक्टूबर से फरवरी तक शुरु होने जा रहा है जिसका लाभ लेने के लिए लाखो प्रदर्शनकर्ता और विज़िटर्स आतुर है। सभी को हमारी शुभकामनाएँ  ।

કાચા માલની અછત પ્લાય-પેનલ ઉદ્યોગના વિકાસને અવરોધશે કે તીવ્ર હરીફાઈ રોકશે?

0

દેશમાં છેલ્લા 25 વર્ષમાં પ્લાય ઇન્ડસ્ટ્રીમાં અને 10 વર્ષમાં પાર્ટીકલ બોર્ડ, એમડીએફ અને લેમીનેટ ઇન્ડસ્ટ્રીના ઉત્પાદક યુનિટોમાં વધારા સાથે વિકાસ જોવા મળ્યો છે પરંતુ ઉત્પાદક યુનિટોની વધતી સંખ્યા સાથે કાચા માલની તંગી, ભાવ વધારો અને તીવ્ર હરીફાઈએ હાલમાં જે સ્થિતિ પેદા કરી છે તે આ ઉદ્યોગ માટે ચિંતાજનક અથવા પડકારરૂપ છે. લેમિનેટ ઉદ્યોગ માટે કાચા માલની તંગીની સમસ્યા નથી પરંતુ પોષણક્ષમ ભાવ અને તીવ્ર સ્પર્ધાની સમસ્યા પડકારરૂપ છે. દેશના 250 જેટલા લેમિનેટ ઉત્પાદકોને શરૂઆતમાં એટલે કે 7-8 વર્ષ પહેલા જે નફો અને બજાર હિસ્સો મળતા હતા તે હવે મળવા મુશ્કેલ બન્યા છે તેથી કેટલીક લેમિનેટ કંપનીઓની નફાશક્તિ ઉપર ઘણી મોટી અસર પડી છે તો કેટલીક ફેકટરીઓ બંધ પડવાને આરે અથવા વેચાવાની શક્યતાઓ ઉભી થઈ છે. દેશની 2500 જેટલી પ્લાયવુડ ફેકટરીઓની સ્થિતિ પણ છેલ્લા 5-6 વર્ષથી એટલી સારી નથી રહી. પ્લાયવુડ ઉત્પાદનના દેશના મુખ્ય કેન્દ્રો જેમાંના અમૂક કેન્દ્રો હબ ગણાય છે ત્યાં પરિસ્થિતિ વિકટ બની રહી છે. પ્લાયવુડ ઉદ્યોગ માટે સમસ્યા એ નથી કે તેની ડિમાન્ડ નથી વધી રહી પરંતુ સમસ્યા કાચા માલની તંગી, ભાવ વધારો અને તીવ્ર સ્પર્ધા અને પોષણક્ષમ ભાવ ન મળવાનો છે.

પાર્ટીકલબોર્ડ અને એમ.ડી.એફ બનાવતા એકમો છેલ્લા છ-સાત વર્ષમાં ઘણા વધ્યા છે. દેશમાં તેની માંગ અને સ્વનિર્ભરતાની જરૂર જોતા દેશમાં જ તેનું ઉત્પાદન વધારવું જરૂરી હતું પરંતુ સતત વધતા યુનિટો વચ્ચે પ્લાય ઉદ્યોગ જેવી સમસ્યાઓ આ ઉદ્યોગને પણ નડવા લાગી.

સુરતના આગેવાન પ્લાયવુડ અને પાર્ટીકલબોર્ડના ઉત્પાદક મલચંદ એન્ડ સન્સ ગ્રુપના ડિરેક્ટર શ્રી અમિત અગ્રવાલના જણાવ્યા મુજબ દેશની 80 થી 90 પાર્ટીકલ બોર્ડ બનાવતી ફેક્ટરીઓમાંથી 40 થી 41 ફેકટરીઓ તો એકલા ગુજરાતમાં જ આવેલી છે. આ ફેક્ટરીઓમાંથી મોટા ભાગની ફેકટરીઓ છેલ્લા પાંચ-છ વર્ષમાં બજારમાં આવી છે. આમાંથી દશેક ફેકટરીઓ બગાસ આધારિત છે જયારે બાકીની વુડ બેઇઝ છે. મહારાષ્ટ્રમાં પણ 8 થી 10 ફેકટરીઓ છે જે બગાસ આધારિત છે. માંગની સામે વધતા ઉત્પાદનથી ભાવમાં સ્થગિતતા અથવા કેટલેક અંશે ઘટાડો પણ જોવા મળી રહ્યો છે જયારે તેની સામે કાચા માલના ભાવમાં સતત વધારો તથા પુરવઠા ખેંચની સમસ્યા ઉભી થઈ રહી છે ભવિષ્યમાં બગાસનો ઉપયોગ બીજા ઉદ્યોગમાં થવા લાગતા આ બગાસ આધારિત પાર્ટિકલ બોર્ડ ઉત્પાદકોમાં વધુ સમસ્યા ઉભી થશે અથવા નવા બગાસ આધારિત ઉત્પાદન યુનિટો નહીં આવી શકે. વુડ બેઇઝ પાર્ટીકલ બોર્ડ માટે પણ આજ સમસ્યા ઉભી થઈ રહી છે. એક તરફ જયારે પોષણક્ષમ ભાવ ન મળવાની સાથે પડકારરૂપ કેટલીક મોટી સમસ્યાઓ ઉભી થઈ રહી છે ત્યારે એ ક્ષેત્રે નવા ઉત્પાદક યુનિટો શરૂ તથા રહ્યા છે અથવા જૂના કેટલાક ઉત્પાદક યુનિટો ઉત્પાદન ક્ષમતા વધારી રહ્યા છે તો આ ઉદ્યોગના ભવિષ્ય માટે શું ધારણા કરવી તેવો પ્રશ્ન અમિતભાઈને તથા પટેલ કેનવુડ (અંકલેશ્વર) ના ડિરેક્ટર શ્રી રાજેશભાઈને કરવામાં આવ્યો ત્યારે અમિતભાઈએ કહ્યું, ડિમાન્ડ અને સપ્લાય એ કોઈપણ બજાર વ્યવસ્થાના સિક્કાની બે બાજુ છે. આને સમજીને વ્યાપારીક સૂઝબૂઝ અને કુશળતાથી આગળ વધવું ખુબ જરૂરી છે. કાચા માલની તંગી કે ભાવ વધારો એ આ ક્ષેત્રના (વુડ બેઇઝ) ઉદ્યોગો માટે અપેક્ષિત હોય છે જયારે સ્પર્ધા કે તીવ્રસ્પર્ધાને આજના સમયમાં અવગણી ન શકાય. દરેક ક્ષેત્રમાં તે હોય છે. પરંતુ મુખ્ય પ્રશ્ન આ ઉદ્યોગ માટે ઘટતી નફાશક્તિનો છે. જો કે માર્કેટમાં ડીમાન્ડ-સપ્લાયના નિયમને અનુસરી, પોતાની પ્રોડ્કટની ડિઝાઈન પેટર્ન સાથે બજારની નજીકને નજીકમાં રહેવાથી ઘણો ફાયદો થાય છે. ખુદ તેમની કંપનીઓ પણ આ સંજોગોમાં પ્લાન્ટ ઉત્પાદન ક્ષમતા વધારવા પગલાં ભરી પાર્ટિકલ બોર્ડ બજારનો વધુ હિસ્સો હસ્તગત કરવા યોજનાઓ હાથ ધરી છે, જે લક્ષ્ય સાથે ચાઈના ફોમાનો હાઈટેક પ્લાન્ટ સુરત નજીક કીમ ખાતે કાર્યરત કરી દીધો છે.

અંકલેશ્વર નજીક આવેલ પટેલ કેનવુડના ડિરેક્ટર શ્રી રાજેશભાઈ પટેલ પણ પાર્ટીકલ બોર્ડ ઉદ્યોગના જુના અને અગ્રણી ઉત્પાદક છે તેમણે પણ કાચા માલના અસહ્ય ભાવ વધારા અને ઉત્પાદનના પોષણક્ષમ ભાવ ન મળતા હોવાથી સમસ્યાને ગંભીર ગણાવી અને સમગ્ર આ ઉદ્યોગને પૂરી ચિંતા આ પ્રશ્ને આગળ આવવાની જરૂરિયાત ગણાવી. સૌના સહકારથી આ સમસ્યા જલ્દીથી હલ કરવી જોઈએ. પાર્ટીકલ બોર્ડની માંગ દેશમાં ઝડપથી વધી રહી છે ત્યારે પાર્ટીકલ બોર્ડના ઉત્પાદકો અને સપ્લાયરોનું લક્ષ્ય ગ્રાહકોના સહિત ઉત્પાદકો માટે પણ હિતકારી હોવું જોઈએ.

કાચા માલની ઉપલબ્ધતા અને ભાવવધારાની આજે જે સ્થિતિ છે તે આવતી કાલ માટે વધુ ચિંતાજનક બની શકે છે પરંતુ તેના સફળ ઉપાય માણસ દ્વારા ન મળતા તો પરિસ્થિતિ આપમેળે પોતાનો રસ્તો કરી લે છે. આજની પરિસ્થિતિ જોતા પ્લાય-પેનલ ક્ષેત્રે નવા આગંતુકોની સંખ્યા ઘટતી જાય અને ડિમાન્ડ તથા સપ્લાયની સમતોલ પરિસ્થિતિમાં વર્તમાન ઉત્પાદકો આશા અને અપેક્ષા પ્રમાણે પોતાના વ્યવસાયનો વિકાસ સાધે.

संपादकीय……जीएसटी (GST) के छ: साल

0

बच्चा जब छः सालका हो जाता है तो उसे स्कूलमे पहली क्लासमें एडमिशन मिल जाता है। देशमें जीएसटी (GST – Goods and Service Tax) लागू हुए (1, जुलाई – 2023 को) छः साल पूरे हो गये है। रुकावटे, चैइनपुलिंग चलनेवाली जीएसटीकी गाड़ी अब अपनी पटरी पर ठीक ढंग से चलने लगी है। बिना टिकटवाले और चैइनपुलिंग करने वाले यात्रा में रुकावटे डाल रहे है लेकिन इसे ठीक करने की दिशा में सरकार सभी कोशिषे कर रही है।

देशकी अर्थव्यवस्थाको मजबूत करने, घरेलू चीजोंकी किंमते कम करने तथा वन नेशन-वेन टेक्स की दिशामें आगे बढ़ने के हेतु सरकारने जीएसटी प्रणाली 1, जुलाई, 2017 को दाखिल की। यह व्यवस्था सुचारु रुप से चलाने के लिए 33 सदस्यों वाली जीएसटी काउन्सिल की रचना सप्टेंबर – 2016 में की गई, जिसकी 49 बैठके हो चुकी है और 50वीं बैठक इसी महीने में होने जा रही है। काउन्सिल में केन्द्र सरकार के दो, राज्य सरकार के 28 और केन्द्र शासित प्रदेशो के 3 सदस्य होते है।

शुरूआती कुछ अड़चने और असमंजसता के बाद धीरे धीरे नियमोंमें बदलाव और सुधार होते गये, इसलिए व्यापार-उद्योग संगठनो और टेक्स कन्सल्टो के साथ विचार-विमर्श भी किये गये।  इन संगठनों की अभी भी कुछ मांगे और सुझाव काउन्सिल में विचाराधीन है। जीएसटी टेक्स के चार स्लैब (5%, 12%, 18% और 28%) की बजाय तीन स्लेब रखने को सुझाव के साथ कुछ चीजों पर टेक्स कम करने का सुज़ाव भी है।

सरकार और जीएसटी काउन्सिल के लिए बड़ी समस्या टेक्स की चोरी और फर्जी रजिस्ट्रेशन नंबर का है। पिछले छः सालोमें 3 लाख करोड़ से अधिक रुपये की जीएसटी चोरी पकड़ी जा चुकी है, वास्तवमे यह चोरी इससे कई गुना ज्यादा है, जीसे रोकने के प्रयास सरकार कर रही है। कई अड़चनों के बावजूद भी जीएसटी कलेक्शन प्रति वर्ष बठता गया है, यह हमारी अर्थव्यवस्था के लिए अच्छे संकेत है।

2017-18 में जीएसटी कलेक्शन 7.2 लाख करोड़, 2019-20 में 12.2 लाख करोड़, 2020-21 में 11.4 लाख करोड़, 2021-22 में 14.8 लाख करोड़ और 2022-23 में करीब 18 लाख करोड़ रुपये का जीएसटी कलेक्शन रहा। 2023  की बात करे तो जनवरी-2023 में 1.57 लाख करोड़ फरवरी में 1.49 लाख करोड़ मार्च में 1.50 लाख करोड़, एप्रिल में 1.87 लाख करोड़ (सबसे अधिक), मई महीने में 1.57 लाख करोड़ तथा जून-23 में 1.61 लाख करोड़ रूपये का जीएसटी कलेक्शन रहा । सबसे ज्यादा जीएसटी कलेक्शन देने वाले दश राज्यों में, क्रमानुसार महाराष्ट्र, कर्णाटक, गुजरात,तमिलनाडु, यु.पी., हरियाणा, प.बंगाल, दिल्ही, तेलंगाना और ओरिस्सा का नाम आता है। पिछले 18 महीनों में जीएसटी के मासिक कलेक्शन में निरंतर वृद्धि हुई है यह हमारी सुधरती अर्थव्यवस्था के मजबूत संकेत दे रहे है।

विजय केलकर समिति की सलाह-सुज़ाव के बाद लागू की गई जीएसटी व्यवस्था को सभी व्यापार-उद्योग से जूड़े देशवासी को अपना योगदान प्रमाणिकता से देना जरुरी है।

બજાર વ્યવસ્થા અને પ્રાઈઝ વોર

0

કોઈપણ વ્યાપાર-ઉદ્યોગ એ બજાર વ્યવસ્થા અને દેશના અર્થતંત્રનો એક મહત્વનો હિસ્સો છે. તેઓ એકબીજાના પૂરક છે. ઉદ્યોગ-વ્યવસાયનો પ્રત્યેક એકમનો બજાર વ્યવસ્થામાં નાનો-મોટો ફાળો હોય છે. ઉત્પાદક, વિતરક અને ગ્રાહક વચ્ચે જે પ્રકારનો મહત્વનો સંબંધ છે તેમ બજાર વ્યવસ્થામાં ડિમાન્ડ એન્ડ સપ્લાય (માંગ અને પૂરવઠા) વચ્ચે વ્યૂહાત્મક અને મજબૂત સંબંધ રહેલો છે. બજાર વ્યવસ્થામાં માંગ વધે તો ભાવ ઘટે.

માંગ અને પુરવઠાની સમતુલા સચવાઈ રહે તો બજાર વ્યવસ્થા સુચારુ રૂપે અથવા સરળતાથી ચાલે છે પરંતુ જયારે આ વ્યવસ્થા તૂટે અથવા બંને વચ્ચે અસમાનતા ઉભી થાય ત્યારે તેમાંથી કેટલાક ન ગમતા પરિણામો પણ ઉભા થાય છે. પુરવઠાની ખેંચ હોય ત્યારે તો વસ્તુના ભાવ વધે છે અને ગ્રાહકોમાં અસંતોષની લાગણી જન્મે છે પરંતુ જયારે માંગ કરતા પુરવઠો (અથવા ઉત્પાદન) વધે ત્યારે ભાવ ઘટે છે અને આ સ્થિતિ લાંબી અથવા ઉત્પાદક માટે કઠિન થાય, સ્પર્ધા અને તીવ્ર સ્પર્ધાનું વાતાવરણ ઉભું થાય ત્યારે હરીફ કંપની કરતાં વધુ બજાર હિસ્સો પ્રાપ્ત કરવા બે કે તેથી વધુ કંપનીઓ વચ્ચે પ્રાઈઝ વોર (ભાવયુદ્ધ)ના મંડાણ થતા હોય છે. કેટલીક વખત તીવ્રસ્પર્ધા વચ્ચે નવી આવતી કંપનીઓ પણ બજારમાં પગદંડો જમાવવા કિંમતમાં ઘટાડાનો આશરો લેતી હોય છે. આથી બજારમાં પ્રાઈઝવોર થતું હોય છે. જો કોઈ કંપની માટે પ્રાઈઝવોર એ વ્યૂહાત્મક, પોતાની આર્થિક સઘ્ધરતાને ધ્યાનમાં લઈ, હરીફકંપની કરતા વધુ બજાર હિસ્સો પ્રાપ્ત કરવાનું અસરકારક શસ્ત્ર હોય તો તે ફાયદાકારક નીવડી શકે છે, બજાર વ્યવસ્થા કે ગ્રાહકોને માટે પણ કેટલીક હદ સુધી ફાયદાકારક નિવડે છે. પરંતુ પ્રાઈઝ વોર કેટલી હદે અને કોના માટે ફાયદાકારક છે તે તો સમય જ કહી શકે. પ્રાઈઝ વોર એ સ્પર્ધા કે અંતિમ સ્પર્ધાનું અંતિમ પરિણામ હોઈ શકે છે. તેમાં જોડાયેલ કંપની અથવા બજાર વ્યવસ્થા માટે તે ફાયદાકારક હોઈ પણ શકે અથવા ન પણ હોઈ શકે. પ્રાઈઝ વોર એ થોડા સમય માટે અને વ્યૂહાત્મક રીતે લેવાયેલ નિર્ણય હોય અને તેનાથી તે કંપનીનો બજાર હિસ્સો અને નફો વધતો હોય તો જે તે કંપની માટે તે ફાયદાકારક હોઈ પણ શકે અથવા ન પણ હોઈ શકે. પ્રાઈઝ વોર એ થોડા સમય માટે અને વ્યૂહાત્મક રીતે લેવાયેલ નિર્ણય હોય અને તેનાથી તે કંપનીનો બજાર હિસ્સો અને નફો વધતો હોય તો જે તે કંપની માટે તે ફાયદાકારક છે, પરંતુ આનાથી વિપરીત, બજારમાં ભાવ-કાપાકાપની સ્પર્ધા, પુરા ઉદ્યોગ ક્ષેત્રની આર્થિક સ્થિતિ અને માર્કેટ વ્યવસ્થાને નુકશાન પહોંચાડતી હોય તો પ્રાઈઝ વોર એ એક નિરાશાજનક સ્થિતિ છે.

વૈશ્વિક અર્થવ્યવસ્થાના ભાગરૂપે દરેક દેશ ઔદ્યોગિક ક્ષેત્રે પ્રગતિ કરી રહ્યા છે. માંગ અને પુરવઠા વચ્ચે ઔદ્યોગિક ક્ષેત્રે પ્રગતિ કરી રહ્યા છે. માંગ અને પ્રુરવઠા વચ્ચે સપ્લાયની એક મજબૂત સાંકળ ઉભી થઈ છે, સાથે સાથે  બજારમાં સ્પર્ધાત્મક વાતાવરણ પણ ઉભું થયું છે જેના લાભ ગ્રાહકોને મળી રહ્યા છે. અત્યારની બજાર વ્યવસ્થા ગ્રાહકલક્ષી છે. અને ઉત્પાદક કે વિતરક કરતા ગ્રાહકના હિતો વધુ સચવાઈ રહ્યા છે. એવા ગણ્યાગાંઠ્યા વ્યાપાર-ઉદ્યોગ ક્ષેત્ર છે જેમાં ઉત્પાદક કંપનીની મોનોપોલી કે એકાધિકાર ચાલતો હશે. દરેક ક્ષેત્રમાં સ્પર્ધા પ્રવેશી છે. સ્પર્ધા અને તીવ્રસ્પર્ધાના વાતાવરણ વચ્ચે કેટલીક જગ્યાએ સ્વૈચ્છીક વ્યવસાયિક મૂલ્યો અને ગુણવત્તાના ધોરણો બાજુએ મૂકી, નફા-નુક્શાનની ગણત્રી વિના સમયની તાક અને અનિશ્ચિતતાના ત્રાજવા પર ચડાવી દેવામાં આવે છે. વધુને વધુ બજાર હિસ્સો મેળવવા, હરીફ કંપનીને આર્થિક નુકશાન પહોંચાડવા કે અંગત દ્વેષ-ભાવનાથી કોઈ કંપની જયારે પ્રાઈઝવોરના ચક્રાવે ચડે છે ત્યારે જાણે-અજાણે પણ બજાર વ્યવસ્થાને પણ હાનિ પહોંચતી હોય છે. પ્રાઈઝવોરનો હિસ્સો બનતી કેટલીક કંપનીના નિર્ણયો પોતાની મજબૂત આર્થિક અને વ્યૂહાત્મક સ્થિતિ, આયોજન બદ્ધ, જવાબદારી પૂર્ણ અને ગ્રાહકલક્ષી પણ હોય છે. કેટલીક કંપનીઓ પ્રાઈઝવોરની જગ્યાએ પોતાની પ્રોડ્કટની કિંમત ઘટાડ્યા વિના ગ્રાહકો માટે વિવિધ લાભકારી સ્કીમ કે યોજના અમલમાં મૂકતી હોય છે જેને આવકારી શકાય.

કેટલીક કંપનીઓ વધુ બજારહિસ્સો પ્રાપ્ત કરવાના ઉદ્દેશથી, પોતાની આર્થિક ક્ષમતા ભવિષ્યના આયોજન સાથે, વ્યાપારિક વ્યૂહરચનાના ભાગરૂપે, ગ્રાહક પ્રત્યેની પોતાની સમજદારી, માર્કેટના અભ્યાસ અને અનુભવથી નિયત અથવા ટૂંકા સમય માટે પ્રાઈઝવોરનો આશરો લેતી હોય છે તો તેમના નિર્ણયોને યોગ્ય ઠેરવવાના કારણો પણ તે કંપની તરફથી કે પરિણામો પરથી મળતા હોય છે. જો કે પ્રાઈઝવોરથી આર્થિક રીતે સક્ષમ અને આયોજનબદ્ધ રીતે આગળ વધનારનો જ વિજય થતો હોય છે પરંતુ નાની કંપનીઓને નુકશાન વેઠવું પડતું હોય છે. પ્રાઈઝવોરનો વિસ્તાર જો જે તે પુરા ક્ષેત્રમાં પ્રવેશે તો ચિંતાકારક અને નુકશાનકારક પણ હોય છે. આનાથી આર્થિક રીતે કે માર્કેટીંગમાં નબળી કંપનીઓ બંધ થવાનું જોખમ રહેલ છે.

પ્રાઈઝવોરમાં જોડાતી કંપનીઓ મુખ્યત્વે પોતાની પ્રોડક્ટ (અથવા સર્વિસ)ની પડતર કિંમત+નફા સાથે મૂલ્ય નિર્ધારણ કરતી હોય છે, બજારમાં પોતાની બ્રાન્ડ વેલ્યુને પણ ધ્યાનમાં લેતી હોય છે અને પોતાના નિર્ણયની કંપનીના ભવિષ્યને શું ફાયદો થશે તેનો પણ વિચાર કરતી હોય છે.

અર્થશાસ્ત્રમાં મુલ્યસંકેત (પ્રાઈઝ સિગ્નલ), એ સૂચના કે નિર્દેશ હોય છે એ ગ્રાહક અને ઉત્પાદક વચ્ચેના વિશ્વાસ, અને બ્રાન્ડ વેલ્યુના સંબંધો સ્થાપિત થયેલા હોય છે અથવા સંબંધો સ્થાપિત થતા હોય છે

જો કે પ્રાઈઝવોરમાં કોઈ કંપની જલ્દી જોડાતી નથી, તે તેનો અંતિમ નિર્ણય હોય છે, જેમાં બજારની વર્તમાનની પરિસ્થિતિ અને ભવિષ્યની વ્યૂહાત્મક નીતિનો અંદાઝ જોવા મળે છે. જો પ્રાઈઝવોર દરમ્યાન અથવા સ્પર્ધા દરમ્યાન કિંમતમાં 1 ટકાનો પણ ઘટાડો કરવામાં આવે તો નફો દશ ટકા સુધી ઘટી શકે છે.

આ નફાશક્તિ ન ઘટે તે માટે તેને માર્કેટ હિસ્સામાં નોંધપાત્ર વધારો મેળવવો પડે છે. સામાન્ય સંજોગોમાં પણ કંપની વાર્ષિક 10 ટકાનો વેચાણ વધારો કરતી હોય તો પ્રાઈઝવોર પછી તો આ વેચાણ વધારો તેથી પણ વધુ હોવો જોઈએ.

આમ તો પ્રાઈઝવોરની સ્થિતિએ કોઈપણ ઉદ્યોગ-વેપાર ક્ષેત્ર માટે હિતાવહ નથી હોતી બજાર વ્યવસ્થામાં એ ઉત્પાદક, વિતરક અને ગ્રાહક એમ ત્રણેયના હિત અને સંબંધ એકબીજા સાથે જોડાયેલા છે.

અંતમાં, છેલ્લા કેટલાક સમયથી પ્લાય, પેનલ ઉદ્યોગ ક્ષેત્રે આપણે ઉત્પાદકો તરફથી પોષણક્ષમ ભાવ વધતા ઉત્પાદનખર્ચ સામે, બજારમાં ઉત્પાદનના ભાવમાં ઘટાડો જેવા પરિણામોથી નિરાશાનું વાતાવરણ જોવા મળી રહ્યું છે. વુડ બેઇઝ ઇન્ડસ્ટ્રી સાથે જોડાયેલ અન્ય ઉત્પાદન ક્ષેત્રોમાં પણ આવું જ સ્પર્ધાત્મક અને નિરાશાજનક વાતાવરણ જોવા મળી રહ્યું છે ત્યારે આ ઇન્ડસ્ટ્રી પણ પ્રાઈઝવોરમાં ન સપડાય તેવી આશા રાખીએ.

ભારતમાં એમડીએફ (MDF) બજારનો ઝડપી વિકાસ અને પ્લાયવુડ ઇન્ડસ્ટ્રી સામે પડકાર

0

ફર્નિચર બનાવવામાં મુખ્યત્વે હાર્ડવેર, એડહેસિવ સહિત રો-મટેરીયલ તરીકે વુડ એન્ડ એન્જીનિયર્ડ વુડ પેનલ, ગ્લાસ, મેટલ  પ્લાસ્ટિકનો ઉપયોગ થતો હોય  છે. જરૂરિયાત અને પ્રાપ્તિની મર્યાદાઓ તથા આધુનિક ટેક્નોલોજીથી પ્રાપ્ત નવી પ્રોડક્ટ્સને કારણે લાકડાનો ઉપયોગ ઘટવા લાગ્યો અથવા કહો  કે,ઘટાડવાની આવશ્યકતા ઉભી થઈ, અને પ્લાયવુડ, પાર્ટીકલ બોર્ડ, એમ.ડી.એફ, ગ્લાસ, પ્લાસ્ટીક અને સ્ટીલે પોતાની યોગ્યતા પ્રમાણે લાકડાની જગ્યા લેવા માંડી.

સૌથી પહેલા પ્લાયવુડએ ફર્નિચર બજારમાં પોતાનું સ્થાન મજબૂત બનાવ્યું. સમય પસાર થતા આ ઉદ્યોગ સામે પણ કાચા માલની અછત, ભાવવૃદ્ધિ અને તીવ્ર હરીફાઈએ અનેક પડકારો ઉભા કર્યા, આ પરિસ્થિતિમાં પાર્ટીકલ બોર્ડને પોતાનું સ્થાન જમાવવાની તક મળી, પીવીસી, ડબ્લ્યુપીસી જેવા વિકલ્પો પણ થોડી માત્રામાં સોલીડ વુડ સામે બજારમાં આવ્યા પરંતુ હાલમાં ફર્નિચર ઉદ્યોગના ઝડપી વિકાસ સાથે એમડીએફ ઉદ્યોગના વિકાસની જે તકો ઉભી થઈ છે તે જોતા એમ કહી શકાય કે આ ઉદ્યોગ (MDF), પ્લાયવુડ ઉદ્યોગ સામે મોટો પડકાર ઉભો કરી શકે તેમ છે. 2010 થી 2020 સુધીનો પાર્ટીકલ બોર્ડ ઉદ્યોગનો વિકાસ અને 2020 પછી એમડીએફ ઉદ્યોગની વિકાસ દોડ ખુબ મહત્વની બની રહેવાની છે.

કોમર્શિયલ તથા રહેણાંક ફર્નિચર માટે સોલિડ વુડની વધતી કિંમત અને અછતને કારણે નીલગીરી અને પોપલર જેવા પ્લાન્ટેડ ટીમ્બરને પ્લાયવુડના કાચામાલ તરીકે અગ્રતા મળી, પરંતુ સમય જતા તેમાં પણ મુશ્કેલીઓ આવતા, વુડ વેસ્ટ અને બગાસ જેવા કાચા માલના ઉપયોગથી બનેલ બોર્ડને ઝડપથી સારું બજાર મળવા લાગ્યું, લગભગ આવી જ પ્રક્રિયાથી બનેલ એમડીએફ બોર્ડ હવે ફર્નિચર ઉત્પાદન માટે મહત્વનું રો-મટેરીયલ બની રહ્યું છે, જેમાં તેની અનેક વિશેષતાઓ પણ કારણભૂત છે.

MDFમાં સામાન્ય રીતે 82% વુડ ફાઈબર, 9% યુરિયા ફોર્માલ્ડીહાઈડ રેઝીન, 8% પાણી અને 1% પેરાફીન વેક્સની જરૂર પડે છે, જેમાં વુડ ફાઈબરની ગુણવત્તા એ MDFનું મુખ્ય રો-મટેરીયલ છે, કાચા માલનું પ્રમાણ અને ઉત્પાદનની પ્રક્રિયા, કોઈપણ MDF ઉત્પાદક કંપની માટે મહત્વના હોય છે.

પ્લાયવુડની સરખામણીમાં MDF, ફર્નિચર ઉદ્યોગ માટેનું મુખ્ય રો-મટેરીયલ બનશે તેના માટે MDFની કેટલીક વિશેષતાઓ કારણરૂપ છે, જેમાં ઉંચી ગુણવત્તાનું ફિનિશીંગ, થીકનેશની વિવિધતા, ઓછી કિંમત, કટ, ગ્લ્યુ, પેઇન્ટ અને હોમ ડેકો આઈટમ માટેની આવશ્યક જરૂરિયાત પુરી પાડવી, આધુનિક અને બ્રાન્ડેડ ફર્નિચર બનાવવા માટે ઓછો જાળવણી ખર્ચ, ઇકો ફ્રેન્ડલી અને વેસ્ટ વુડ તરીકે ફરી ઉપયોગમાં લઈ શકાય, તે છે.

એમડીએફ પ્રીમિયમ પ્લાયવુડ કરતા લગભગ 50 ટકા અને સામાન્ય પ્લાયવુડ કરતા 25 થી 30 ટકા સસ્તું છે જો કે પ્લાયવુડ કે પાર્ટીકલ બોર્ડની સરખામણીમાં તેની નેઈલ હોલ્ડીંગ શક્તિ ઓછી છે અને ભેજવાળા વાતાવરણમાં તે પ્લાય-પાર્ટીકલબોર્ડ જેટલું મજબૂત રહી શકતું નથી. વળી તેની ફ્લેક્સિબિલિટી પ્લાયવુડ જેવી નથી. જો કે આધુનિક ટેકનિકલ પ્રક્રિયાથી આવનારા સમયમાં આ સમસ્યાઓ પણ જલ્દીથી હલ થઈ શકશે.

ભારતમાં એમડીએફનું માર્કેટ, વિશ્વની સરખામણીએ થોડા વર્ષો પછી ગતિ પકડવા માંડ્યું. અત્યાર સુધીનું ચિત્ર જોઈએ તો વિશ્વમાં પ્લાયવુડ અને એમડીએફનો વપરાશ રેસિયો 20:80નો એટલે કે 20 ટકા પ્લાયવુડ અને 80 ટકા એમડીએફ વપરાશનો છે જયારે ભારતમાં 20 ટકા એમડીએફ (અથવા પેનલ) સામે 80 ટકા પ્લાયવુડ વપરાય છે. જો કે હવે આ ચિત્ર ભારતમાં ઝડપથી બદલાવા લાગ્યું છે. અને આગામી પાંચ વર્ષમાં બંનેનું પ્રમાણ સરખું (50:50 ટકા) થવાનું અનુમાન છે. આ પાંચ વર્ષ દરમિયાન વિશ્વમાં એમડીએફ ઉદ્યોગનો વિકાસદર 6 ટકા રહેવાનો અંદાજ છે જેની સામે ભારતમાં આ વિકાસદર 18 થી 22 ટકાની વચ્ચે રહેવાનો છે.

ભારતમાં હાલમાં એમડીએફનું માર્કેટ લગભગ 28 લાખ CBM (ઘનમીટર)નું છે જે અંદાજે 3000 કરોડ રૂપિયા જેટલું થવા જાય છે અને આવતા પાંચ વર્ષમાં તે બમણું થવાની ધારણા છે.

સૉ ડસ્ટ અને લાકડાની નાની ચીપ્સ જેવા સસ્તા વુડ વેસ્ટમાંથી બનવાને કારણે એમડીએફ શીટ, પ્લાયવુડ અને સોલિડ વુડ કરતા ખૂબ સસ્તું મળે છે, વળી તેની થિકનેશની વિવિધતાને (જે 2 એમ.એમ. થી માંડીને 60 એમ.એમ. સુધીમાં મળી રહે છે) કારણે ફર્નિચર ઉદ્યોગમાં તે વધુને વધુ ઉપયોગમાં લેવાતું થયું છે.

દેશમાં એમડીએફની માંગને પહોંચી વળવા, તે વિદેશોથી આયાત કરવું પડે છે, જેમાં ખાસ કરીને ઓછી થિકનેશની શીટોનું પ્રમાણ વધારે હોય છે. આ ઉદ્યોગ શરૂ કરવા મોટા મૂડી રોકાણની જરૂર પડે છે તેથી નાના કે મધ્યમ મૂડીરોકાણકારો કે અસંગઠિત ક્ષેત્રના મૂડીરોકાણકારો આ ઉદ્યોગમાં ઝંપલાવતા ન હતા પરંતુ હવે આ ક્ષેત્રનો ઝડપી વિકાસ જોતા અને જરૂરી ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર, કાચા માલની પ્રાપ્તિ અને ઉંચો વિકાસદર અને સારું ભવિષ્ય જોતા આ ઉદ્યોગ પ્રત્યે સારા મૂડીરોકાણની શક્યતાઓ જાગી છે. હાલમાં

વિશ્વના 175 જેટલા દેશોમાં એમડીએફના 1500 જેટલા ઉત્પાદકો છે જેમાં હાલમાં ભારતમાં 11 થી 12 જેટલા એકમો આવેલા છે. વિશ્વના એમડીએફ ઉત્પાદનમાં ભારતનો હિસ્સો માત્ર 1 ટકા જેટલો જ છે, જે આવતા પાંચ વર્ષમાં બમણો થવાનો અંદાજ છે. ભારતમાં એમડીએફની માંગને પહોંચી વળવા ચીન,વિયેતનામ, સિંગાપુર જેવા દેશોમાંથી મંગાવવામાં આવે છે, જો કે વિયેતનામ પોતે બીજા દેશોમાંથી મોટા પ્રમાણમાં એમડીએફ આયાતકરે છે. સૌથી મોટો આયાતકાર દેશ અમેરિકા છે. વિશ્વમાં સૌથી વધુ એમડીએફનું ઉત્પાદન તુર્કીમાં થાય છે, તે પછી ચીનનો નંબર આવે છે. અન્ય મુખ્ય નિકાસકર્તા દેશો થાઈલેન્ડ, પોલેન્ડ, ન્યુઝીલેન્ડ અને બ્રાઝીલ પણ છે.

ભારતમાં ગ્રીનપેનલ, એક્શનટેસા, ઋષિલ ડેકોર, સેન્ચુરી પ્લાય, ગ્રીન પ્લાય સહિત અગિયાર જેટલા એમડીએફ ઉત્પાદક એકમો છે, હાલમાં (2023)માં ગુજરાત ખાતે બે એમડીએફ ઉત્પાદક એકમ (ગ્રીનપેનલ-હાલોલ) અને (VARVO Panel-ભચાઉ) ખાતે શરૂ થયા છે. આ સિવાય પણ દેશના પ્રમુખ એમડીએફ ઉત્પાદકો, વિસ્તરણ યોજના હાથ ધરી ઉત્પાદન વધારી રહ્યા છે.

સરકારની આત્મનિર્ભરતાની આર્થિકનીતિ, MDFની વધતી માંગ મૂડી રોકાણ માટેનું આકર્ષણથી દેશમાં જ એમડીએફનું ઉત્પાદન ઝડપથી વધવાનું વાતાવરણ તૈયાર થયું છે, જેથી આયાત મોટા પ્રમાણમાં ઘટાડી શકાશે અને આ ઉદ્યોગની માંગણી મુજબ નજીકના ભવિષ્યમાં જ એમડીએફની આયાત પર એન્ટી ડમ્પીંગ ડ્યૂટી નાંખી આ ઉદ્યોગને વધુ પ્રોત્સાહન આપશે. જો કે દેશમાં તો આ ઉદ્યોગ ક્ષેત્રે હરીફાઈનું વાતાવરણ નથી પરંતુ પાંચેક વર્ષ પછી તે જોવા મળે તો નવાઈ નહીં.

જરૂરી લાયસન્સ મેળવવામાં અડચણ કે વિલંબ, પાણી અને કાચો માલ સુલભ્ય રીતે મેળવવામાં પડતી મુશ્કેલી તથા કુશળ કારીગરોની અછત એ આ ઉદ્યોગ ક્ષેત્રના વિકાસ આડેની કેટલીક સમસ્યાઓ છે પરંતુ ઔદ્યોગિકરણ અને વિકાસની દિશામાં સરકારના સંનિષ્ઠ પ્રયાસો અને ઉદ્યોગ સાહસિકોની વ્યાપારિક સૂઝબૂઝથી સમસ્યાઓ પણ હલ થશે પરંતુ સવાલ પ્લાયવુડ ઉદ્યોગને માટે જે પડકાર ઉભો થવાનો છે તેનો છે જોઈએ હવે ભવિષ્યમાં શું થાય છે.